Opleiding

Zo blij als een kind… je kent de uitdrukking wel. Ook als volwassene kun je zo blij zijn als een kind. Met je nieuwe auto, met een promotie die je krijgt, met een ander kapsel, met de prijs die je gewonnen hebt of omdat je iemand na jaren weer ontmoet. Even vergeet je dat je beheerst en volwassen moet doen en komt de kinderlijke, vrije, vrolijke, uitbundige jij tevoorschijn. Ongecensureerd en spontaan.

Dit weekend startte mijn opleidingsjaar weer. Het vierde en laatste jaar van de opleiding Ervaringsgerichte Psychosociale Hulpverlening en Gestalt Gezinstherapie aan het Kempler Instituut. Het thema voor dit weekend is ‘Schematherapie’ en ik heb aangegeven het referaat te zullen verzorgen. Heel bewust heb ik dit thema uitgekozen om een referaat over te geven. Het komt dicht bij mijn referaat uit het eerste jaar waarin het ging over je innerlijke gezinssysteem.

De afgelopen drie jaar heb ik meer inzicht gekregen en ben ik gegroeid. En nu is het mijn kans om de theorie van schematherapie uit te leggen aan de hand van mijn eigen leven.

Matroesjka

Op de tafel voor mij heb ik mijn 15-delige matroesjka uitgestald. Een kostbaar cadeau dat ik ooit van Henry en Trudie kreeg en dat zo mooi symboliseert hoe mijn innerlijke wereld eruit ziet.

Iedereen heeft in zijn leven disfunctionele schema’s die ontstaan zijn in de kindertijd. Natuurlijk handelen (de meeste) ouders naar beste kunnen en weten maar ook zij zijn weer gevormd (en beschadigd) door hun eigen kinderjaren en schieten tekort in de vervulling van (één van) de basisbehoeften van hun kind:

• Veilige hechting
• Autonomie, competentie en identiteitsgevoel
• Vrijheid om behoeften en emoties te uiten
• Spontaniteit en spel
• Realistische beperkingen (grenzen) / zelfbeheersing

In combinatie met (één van) de volgende ervaringen kan er een disfunctioneel schema ontstaan:

• Onaangename frustratie van behoeften (als kind maak je te weinig van iets goeds mee). Bijvoorbeeld een gebruik aan aandacht of bevestiging.
• Traumatische gebeurtenissen
• Een kind krijgt van iets goeds teveel (bijvoorbeeld altijd je zin krijgen)
• Selectieve identificatie met belangrijke anderen

Iedereen is anders

Wat bij het ontstaan van een schema ook meespeelt is je temperament. Dit is een aangeboren iets dat beïnvloedt hoe je in het leven staat en dus ook hoe je op gebeurtenissen reageert. Zo kan het gebeuren dat twee kinderen uit één gezin hetzelfde meemaken (bijvoorbeeld het overlijden van hun moeder op jonge leeftijd) maar totaal verschillend reageren. De één lukt het om ondanks het enorme verdriet te functioneren en het leven weer op te pakken. De ander keert zich in zichzelf en heeft ook jaren later nog problemen met het aangaan van hechte relaties.

Een schema kun je zien als een hardnekkig patroon dat bestaat uit herinneringen, emoties, (negatieve) overtuigingen en lichamelijke gewaarwordingen. Een schema ontstaat in de kindertijd en kan zich uitbreiden als het wordt bevestigd. Het is een patroon dat betrekking heeft op jezelf maar ook op de relatie met anderen.

Het spreekt voor zich dat wij vooral last hebben van de negatieve, disfunctionele, schema’s. Want lang nadat we uit de situatie zijn waarin de schema’s zijn ontstaan, blijven we situaties creëren of opzoeken waarin diezelfde negatieve ervaringen ontstaan. De schema’s bepalen de manier waarop we denken, voelen, handelen en omgaan met anderen. Ze lokken heftige gevoelens uit van woede, verdriet en angst, zowel bij onszelf als bij anderen.

Innerlijke delen

Op het moment dat een schema actief wordt doordat we ergens door getriggerd worden, we geraakt worden, of we ons bedreigd voelen, komen onze innerlijke delen in actie. In schematherapie noemen ze dat een schemamodus die actief wordt. Als je nog even denkt aan de uitdrukking: ‘Zo blij als een kind’ wordt het meteen duidelijk. Er wordt in dat geval een (positief) schema geraakt, en jouw vrije, gelukkige kind wordt wakker en actief.

Grofweg kan je  de verschillende modi onderverdelen in:

• Kindmodi (kwetsbaar kind, boos kind, impulsief kind, gelukkig kind)
• Oudermodi (straffende ouder en veeleisende ouder)
• Overlevingsstrategieën (gedwee/gehoorzame, afstandelijke beschermer, overcompenseerder)
• Gezonde volwassene

Iedereen heeft verschillende modi in zich, en als je ernstig beschadigd bent in je leven en je door traumatische gebeurtenissen een Dissociatieve Identiteitsstoornis hebt ontwikkeld kunnen er van één modus ook verschillende delen zijn.

Zo staat mijn Matroesja op de tafel voor me. De grootste pop vertegenwoordigt mijn gezonde volwassene. Aan de zijkant staat de afstandelijke beschermer die het overzicht houdt op mijn innerlijke familie. Er is een overcompenseerder die door hard (en perfect) te werken bestaansrecht verdiende. Twee gedwee-gehoorzame delen die niet meer geloven in vechten of vluchten maar zich overgeven aan hoe het is. Beter dan dit zal het niet worden.
Een groepje van drie impulsieve kinderen die mijn explosieve delen vertegenwoordigen. Twee boze delen die de nodige schade aan mij maar ook aan mijn omgeving hebben toegebracht. En vijf kwestbare, of gekwetste, kinderen.

Mijn innerlijke familie die ik door de jaren heen ben gaan kennen en waarderen. Die allemaal mij zijn en ik hen.

Een goede ouder voor jezelf

‘Volwassen worden is een goede ouder worden voor jezelf.’ Een zinnetje uit het handboek van Roel en Sonja Bouwkamp dat voor mij als een rode draad door de opleiding gelopen heeft.

Niet iedereen heeft de goede ouder gehad waar hij recht op had, en die hij nodig had om gezond en stabiel op te groeien. Ouders schieten tekort, maken fouten, falen, zijn zelf beschadigd of laten ons in de steek. Maar dat hoeft niet bepalend te zijn om volwassen te worden, gezond volwassen te worden.

Onze oude, disfunctionele schema’s kunnen genezen als we ze onder ogen durven zien en we de modi waar we inschieten leren kennen, liefhebben, begrenzen en verzorgen.

Vandaag zei een medestudent het heel mooi:
Je blije kind mag groter worden en meer ruimte krijgen, je boze kind mag je kaderen en je gekwetste kind mag je verzorgen. Dan kun je helen en krijgt je gezonde volwassen deel de regie over het leven terug.

Niets verdwijnt

Schema’s kunnen helen maar verdwijnen nooit. En datzelfde geldt voor onze modi, onze innerlijke delen. Hun invloed op ons dagelijkse leven wordt wel minder naarmate onze gezonde volwassene groeit en sterker wordt.

Wat is het belangrijk dat we verantwoordelijkheid nemen voor wie we zijn, voor hoe we geworden zijn en voor onze innerlijke familieleden.

Niet iedereen is even beschadigd. Gelukkig maar! Niet iedereen heeft even sterke en aanwezige innerlijke delen. Maar zeker weten heeft iedereen een innerlijk kind en een innerlijke ouder in zich. En dat innerlijke kind mag je koesteren, verzorgen, aandacht geven en (weer) laten spelen.

Cadeau

Een tijdje geleden kwam Marja Boeve langs. Marja die zo’n 20 jaar geleden, toen wij vanuit Ede naar Boskoop verhuisden, samen met Bert, een lied zong dat zo waar is geworden:

Destijds was ik nog zo beschadigd en verdeeld van binnen. De jaren van herstel die volgden duurden soms lang en waren zwaar. Maar wat is het het waard geweest! En wat ben ik dankbaar voor Henry en Trudie die mij geholpen hebben mezelf te leren kennen en die mij leerden te houden van mij zelf met al mijn delen.

De Matroesjka kreeg ik van hen cadeau. En sinds die tijd heeft hij een plekje in ons huis. Soms helemaal uitgestald, soms in elkaar. Elk poppetje, hand geschilderd, vertelt zijn eigen verhaal. Soms zijn al die verhalen zichtbaar. Soms ook niet. Maar ook als alle poppen veilig beschermd door de grootste pop onzichtbaar zijn, zijn ze er nog steeds. En met elkaar is het één Matroesjka. Zonder al die delen zou de Matroesjka hol zijn. Zonder inhoud. Wat een prachtig beeld van mijn leven. Eindelijk voel ik me een vrouw uit één stuk.

Innerlijk kind

Mijn referaat is bijna afgelopen. Ik werp nog een blik op mijn familie op tafel. Dan vertel ik over het lied dat Marja schreef en me liet horen toen ze bij ons op bezoek kwam. Ze schreef het jaren geleden al, maar het was alsof het speciaal voor mij geschreven was.

En terwijl de muziek begint te spelen en de woorden van Marja door de ruimte klinken zet ik de Matroesjka weer in elkaar. Het allerkleinste poppetje, zo kwetsbaar, het beste beschermd. Ik luister en laat de woorden doordringen. Voorzichtig en met een glimlach van dankbaarheid en trots zet ik de vrouw uit één stuk voor me. Dat ben ik en ik zal zorgzaam zijn voor alles binnen in mij.

Innerlijke kind

Jaren zoeken, jaren leeg
een stilte om je heen
Jaren vluchten, jaren leeg
Je vlucht ging nergens heen.

Want als je heel goed luist’ren zou
dan was ze zo dichtbij
dan hoorde je haar binnenin
alsof ze zachtjes zei;

Vlucht niet langer weg van mij
Ik wil dat jij me vindt
en dat je heel dicht bij me bent
je innerlijke kind.

En nu je haar aan ‘t vinden bent
zal zij zich laten zien
Zo mooi zo puur zoals ze is
en glimlacht ze misschien.

En als ze weer eens huilen moet
mag jij er voor haar zijn
Haar troosten en warmen en als je wilt
een moeder voor haar zijn.

En langzaam komt ze in het licht
zo stralend als de zon
Omdat ze is geheeld door jou
die liefde geven kon….

tekst en muziek : Marja Boeve
arrangement : Peter de Jong / Harrie Stijf