Boeken

Het is kwart voor negen, dus nog een kwartier te gaan voordat mijn eerste gesprek begint. Tijd om nog wat te lezen. Op mijn bureau liggen drie boeken waar ik in bezig ben: ‘Loskomen uit de greep van narcisme‘, ‘Schipbreuk geslaagd‘ en ‘Echtscheiden en hertrouwen‘. Gek genoeg hebben ze alle drie met elkaar te maken. Ik pak het boek van Marion Lutke over narcisme en blader naar de pagina waar ik gebleven ben.

‘Als je scheidend Nederland moet geloven heeft 90% van de vrouwen borderline en 90% van de mannen narcisme’, zei één van de trainers waar ik laatst een cursus over scheiden volgde. Ik grinnik als ik het haar hoor zeggen. Het klopt inderdaad wel. In mijn spreekkamer komen die woorden regelmatig voorbij. Zelf ben ik van mening dat we uiterst voorzichtig moeten zijn met het opplakken van labels op mensen. Gelukkig mag ik officieel ook geen diagnoses stellen, dus ik hoef er nooit een uitspraak over te doen.

De realiteit is echter pijnlijk. Loskomen uit een narcistische relatie en jezelf weer hervinden is een grote klus. De afgelopen jaren ben ik ze regelmatig tegengekomen. Vrouwen die jarenlang een relatie hebben gehad met een partner die op z’n minst narcistische trekken heeft. Maar ook volwassenen die zijn opgegroeid in een gezin waarbij één van de ouders lijdt aan narcisme (en de andere ouder hier niet tegen opgewassen is). Leidinggevenden met narcistische trekken of vriendschappen die overduidelijk ongezond zijn.

Narcisme

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis is tweezijdig. Aan de ene kant staat een opgeblazen gevoel van zelfbelang en zucht naar bewondering centraal, en aan de andere kant is er sprake van een extreem gevoel van minderwaardigheid en onzekerheid. Narcistisch gedrag is vaak lastig te herkennen. Volgens het handboek van de psychiatrie (DSM V) moeten er tenminste 5 kenmerken aanwezig zijn. Een aantal kenmerken zijn:

• Mensen met narcisme zijn ervan overtuigd dat zij meer ‘bijzonder’ zijn dan andere mensen. Dit laten zij ook graag aan anderen merken.
• Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis wil constant bewonderd worden. Hij of zij geniet daar enorm van.
• Een gebrek aan empathie
• Gespeeld charmant zijn
• Verslaafd aan aandacht krijgen
• Agressief gedrag vertonen
• Gebrek aan emoties
• Een groot ego
• Macht willen hebben
• Gebrek aan berouw of schuldgevoelens
• Extreem jaloers zijn

Slachtoffer

Ik herinner me een studiemiddag, een aantal jaar geleden van de beroepsvereniging waar ik lid van ben. Eén van de therapeuten geeft een inleiding over narcisme en daarna vertelt een dappere vrouw haar verhaal. Ik luister ademloos toe hoe ze haar leven beschrijft. Getrouwd met een zeer attente, intelligente en charmante man. Maar nog geen week na hun bruiloft komen de eerste barstjes al in hun relatie. De leuke man met wie ze getrouwd is verandert langzaam maar zeker in een monster. Elke keer gaat hij een stap verder. Hij manipuleert, dreigt, maakt vernederende opmerkingen en terwijl hij zelf zijn leven doorleeft houdt hij zijn vrouw klein. Alle pogingen die de vrouw doet om in gesprek te gaan, dingen aan de orde te stellen zijn tevergeefs.

Sterker nog, de man laat haar steeds meer aan zichzelf twijfelen. Zij spoort niet en de vrouw begint het te geloven. Naar de buitenwereld toe blijft hij mooie verhalen vertellen. Hierdoor komt de vrouw er steeds meer alleen voor te staan. Als ze probeert anderen te vertellen over wat er gebeurt wordt ze voor gek versleten. Iedereen kent haar man als de galante, sociale man. Uiteindelijk komt de vrouw bij de therapeut terecht die haar echtgenoot betrekt bij de behandeling. Met hulp van de therapeut heeft de vrouw de moed om deze voor haar zo ongezonde relatie te verbreken.

Iemand die aan narcisme leidt kijkt niet naar zijn eigen aandeel en neemt geen verantwoordelijkheid voor zijn leven en zijn daden. De meesten zullen ook nooit hulp zoeken. Met hen is niets aan de hand immers… Zo blijft narcisme verborgen.

Jezelf kwijt raken

Bij alle mensen die ik spreek in mijn praktijk en die hiermee te maken hebben (in welke relatie dan ook) is één gemene deler te vinden: Ze zijn zichzelf kwijtgeraakt. Ze weten niet meer wie ze zijn, wat normaal is, waar ze voor staan of wat ze willen. Ik spreek met volwassenen die als kind in een gezin met een narcistische ouder zijn opgegroeid. Het trauma dat dat met zich meebrengt is enorm. Het hebben van een narcistische partner haalt je naar beneden. En dat is ook precies wat kloppend is bij wat een narcist in wezen doet: hij gebruikt jou om zichzelf te voeden. Jij raakt leeg, je raakt jezelf kwijt.

Iris Koops heeft er een uitgebreide website aan gewijd en schrijft ook boeken (werkboeken) om je te helpen los te komen. Haar website heet treffend: ‘Het verdwenen zelf’

We doen er soms lacherig over of maken schertsende opmerkingen. Maar opgroeien of leven met een narcist is echt heel schadelijk voor jezelf.

Niet alleen

Herken jij narcisme in je omgeving, bij één van je ouders, bij je partner, vriend(in) of bij iemand waar je dichtbij betrokken bent, zoek dan hulp! Het is mogelijk om los te komen uit deze relaties en jezelf weer te hervinden. Maar daar heb je anderen bij nodig. Zorg dat er een paar mensen in jouw omgeving zijn die jouw kant van het verhaal kennen en achter jou blijven staan. Die heb je nodig, want een narcist zal het altijd zo weten te spelen dat het allemaal aan jou ligt. Heb je die mensen niet, ga naar een therapeut die samen met jou op zoek gaat naar wie jij bent.

Zorg goed voor jezelf… ja, dat mag! Jij mag leven, zélf keuzes maken, autonoom zijn. Ga eens bij jezelf na hoe op dit moment de balans is tussen zorgen voor jezelf en zorgen voor die ander. Kom jij altijd die ander maar tegemoet om problemen te voorkomen of om de boel te sussen? Helpt die ander jou om tot jouw doel en bestemming te komen? Wil hij ook het beste in jou naar boven halen?

Afstand nemen van iemand met narcistische trekken kan ingewikkeld zijn omdat diegene blijft trekken en op je gemoed en schuldgevoel zal blijven inpraten. Ik ken vrouwen die tientallen jaren hebben doorgezet, met ergens ook nog de hoop dat het beter zou worden. Maar dat wordt het niet.

Leef

Breken met een persoon met narcisme is slechts een begin. Een goed begin, dat wel. Het is het begin van jezelf weer terugvinden. Realiseer je dat dat een proces is met vallen en opstaan. Met twijfels, verdriet, verlangen en wanhoop. Periodes van boosheid zullen afwisselen met misschien wel een gevoel van medelijden. Want een narcist is ziek en diep van binnen schuilt een onzeker en bang mens. Maar, geloof me, daar ben jij niet verantwoordelijk voor. Die ander moet zelf de verantwoordelijkheid voor zijn leven nemen. Jij kunt hem niet overtuigen of helpen. Wat jij kunt doen is je eigen grenzen leren kennen en bewaren. Je zelfrespect en identiteit weer opbouwen. Leren leven in plaats van overleven. Gun jezelf het leven, gun jezelf de vrijheid en zoek naar mogelijkheden om los te komen en weer op eigen benen te staan.

Ik lees een hoofdstuk uit ‘Loskomen’ terwijl in mijn gedachten de namen van een aantal mensen in mijn praktijk langskomen. Het is ongelofelijk herkenbaar. Wat heb ik respect voor die mensen die dit gevecht met zichzelf en het verleden aan willen gaan. Wat is het mooi om daar als therapeut een bijdrage aan te mogen leveren. Een weg met vallen en opstaan, dat laatste telkens net een keer meer, waardoor ze uiteindelijk vrij zijn om zichzelf te zijn. Dat gun ik jou!

Tips:

Loskomen - Marion Lutke (Een informatief (werk)boek geschreven vanuit christelijk perspectief)

Herstellen van narcistische mishandeling - Iris Koops (Een werkboek)

Website 'Het verdwenen zelf' (Informatie, artikelen, tips, hulpverleners)