Vredig

Het is maandagavond als ik in de rij sta voor de condoleance van de moeder van Sophie. Al maanden ging haar gezondheid steeds verder achteruit en waren er veel zorgen. We spraken er soms over als we elkaar zagen en toen we pas geleden samen een dagje onderweg waren voor een training leerde ik, door de verhalen van Sophie, haar moeder een beetje kennen.

Dan opeens is er een berichtje dat het erg slecht gaat met haar moeder en dat ze er naar toe gaan. Diezelfde avond overlijdt ze. De dagen van rouw en regelen breken aan. Sophie en haar man Harco zullen de begrafenis verzorgen. Zoals zij dat zo goed kunnen. Maar dit is anders. Dit gaat om iemand die misschien wel het dichtst bij staat als kan in een leven, de vrouw die leven aan jou geschonken heeft, mama.

De rij is lang en geeft mij de gelegenheid om de zussen en broers van Sophie te zien. Daar staan ze, op een rij. Kinderen zonder ouders. De generatie boven hen is er niet meer. Nu zijn zij de oudsten, nu zijn zij aan zet. Ik schud handen en knuffel Sophie. Samen staan we bij de bijzondere, van riet gevlochten, kist.

Daar ligt een moeder, een oma, een overgrootoma, of zoals ik later zal horen, een kleine, oude oma. Haar handen die haar leven lang gezorgd hebben liggen stil. Haar gezicht straalt rust uit en het lijkt zelfs wel alsof er een glimlach op haar lippen staat. Samen praten we wat over het einde, over deze dagen, over moeder. Morgen zal het laatste afscheid zijn.

Dankdienst

Vanmiddag fiets ik naar de kerk waar de dankdienst voor het leven van moeder gehouden zal worden. Onderweg bid ik voor Sophie en Harco, voor de broers en zussen, voor de kleinkinderen en achterkleinkinderen. Voor iedereen die door dit overlijden met zijn eigen verlies geconfronteerd wordt. Want een verlies komt nooit alleen. Het raakt bij iedereen iets aan en roept soms oud verdriet wakker.

Een knuffel voor Sophie die in de hal van de kerk de laatste dingen aan het regelen is. Ik zoek een plekje in de kerk en laat mijn ogen door de zaal gaan. De mooie gebrandschilderde ramen waar zo af en toe de zon op schijnt. De nu nog lege baar waar straks de rieten kist met moeder zal komen te staan. De preekstoel met daarop de oude, opengeslagen Bijbel.

Ik blader door de liturgie van deze dankdienst en bedenk hoe mooi ik het vind dat je een afscheidsdienst betitelt als ‘Dankdienst’. Dat zegt iets. Daar gaat iets vanuit. Dan is er naast dat enorme gemis en verdriet ook iets goeds. Iets om op terug te kijken en iets om naar vooruit te kijken. Ik vind het troostend en hoopvol.

Warme woorden

De dienst begint, het orgel speelt en moeder wordt gedragen door haar kinderen en kleinkinderen binnengebracht. De familie loopt er achter aan en ik word geraakt door de diversiteit aan mensen. Oud, jong en zelfs nog ongeboren. Allemaal verbonden met elkaar door deze vrouw waar we vandaag afscheid van nemen.

We zingen en bidden. Woorden van vrede en hoop klinken door de ruimte. Liederen die moeder zelf heeft uitgezocht en die ze ook zelf graag zong. ‘Ik zal van U houden, in leven en dood.’ zingen we. Ik kijk naar de rieten kist met daarop de foto van moeder, haar opengeslagen Bijbel, een prachtig bloemstuk en de roos van Kees Jan, haar zoon. Moeder zingt vast mee, daarboven. Zij mag deze woorden rechtstreeks naar haar Verlosser, Jezus, zingen. Wij zingen ze hier, op aarde, mee. Met een brok in onze kelen omdat het ook zo confronterend is. Omdat de scheidslijn tussen leven en dood vandaag zo duidelijk is.

Er worden woorden gesproken namens de kinderen door een zoon. Eerlijke woorden waar dankbaarheid uit spreekt omdat moeder zoveel betekend heeft. Maar ook de moeilijke kanten aan het leven en karakter van moeder worden genoemd. Het was er allebei. Wat heeft deze vrouw gezorgd in haar leven, en wat waren er veel zorgen.

Twee van de kleinkinderen halen herinneringen op aan oma. Even lijkt het alsof ik haar zelf gekend heb, zo kan ik me de verhalen en gebeurtenissen indenken. Wat een fijne oma is ze geweest en wat heeft ze veel meegegeven aan haar klein- en achterkleinkinderen.

De rieten mand

Dominee Bos die in deze dienst voorgaat bidt. Zijn woorden raken me. ‘Het liefst waren wij hier niet geweest vandaag…’ begint hij zijn gebed. Ik denk erover na. Nee, liever nemen we geen afscheid van hen waarvan we houden. Willen we hen die ons lief zijn altijd dicht bij ons houden. ‘Maar als we hier dan toch zijn…’ vervolgt de predikant zijn gebed. Dat is het leven. Dat doet de dood. Onverbiddelijk. De dood komt, vroeg of laat en maakt definitief een einde aan ons samen zijn. Wat blijft zijn de herinneringen, soms heel tastbaar, soms een gevoel of een geur.

De dominee leest het verhaal uit Exodus 2:1-10 over Mozes die in een rieten mand in de Nijl werd gelegd. Ik kijk naar de rieten kist voor het podium en denk aan de kleine Mozes, een paar maanden oude baby in een rieten mandje in het water. Een andere tekst uit de Bijbel komt uit Jesaja 34:1-3a ‘Wanneer u zult gaan door het water, Ik zal bij u zijn, door rivieren, zij zullen u niet overspoelen.’

Dominee Bos spreekt over het leven van moeder en trekt haar leven door naar het verhaal van Mozes. Mijn ogen blijven getrokken worden naar de rieten kist. Toen, met Mozes, was het rieten mandje een scheiding tussen leven en dood. Het mandje redde zijn leven. In het water was Gods oog op Mozes en was Hij bij hem. De rieten kist is vandaag ook het symbool van de grens tussen leven en dood. Wij, de levenden, om de kist heen. Moeder, overleden, in de kist geborgen en straks gezaaid in de akker van de aarde.  En ook vandaag is God erbij. Toen moeder door het water ging, door de doodsrivier, was Hij bij haar en nam haar tot Zich. En als wij vandaag en de komende tijd door rivieren heen moeten, is Hij erbij.

Ze is er!

Ik luister naar de woorden en laat ze op me inwerken. Ik weet dat het geen dooddoener of goedkoop antwoord is dat God met ons is als we het moeilijk hebben. Toch realiseer ik me dat dat niet maakt dat het allemaal maar makkelijk is. Een afscheid doet pijn, is rauw. Rouwen, leren leven met een verlies, is niet eenvoudig, zelfs niet als we weten dat de ander het nu goed heeft. ‘Het is niet: Ze is er geweest. Maar: Ze is er!’ zegt de dominee. Ik glimlach om de woordspeling. Zo is het. Deze vrouw, deze moeder en oma is ons voorgegaan. Zij is al thuis. Wij nog onderweg.

We danken en bidden met elkaar en zingen nog een lied. Ergens zou ik willen dat deze dienst niet hoefde te stoppen, dat we gewoon door kunnen gaan, dat het afscheid niet nodig zal zijn. Maar de werkelijkheid is anders. De sterke handen en schouders van de kinderen en kleinkinderen dragen moeder de kerk uit terwijl het orgel speelt: Veilig in Jezus’ armen. Ja, dat is zo, daar ben ik zeker van. Haar lichaam gedragen door hen die van haar hielden, zij zelf gedragen door de sterke armen van God.

Samen gaan we onderweg naar de begraafplaats. De prachtige rouwauto, uitgekozen door haar zoon, voorop. De familie en belangstellenden in een lange stoet erachter aan. Zo wandelen we met elkaar naar haar laatste rustplaats.

In Christus ontslapen

Daar staan we, om het open graf met daarin de rieten kist met het lichaam van moeder. De zon schijnt, de bladeren ritselen door de wind. Het verdriet op de gezichten is zichtbaar. Wat is loslaten toch moeilijk, wat doet afscheid nemen zeer.

De dominee richt zich tot de kinderen die er zijn. Hij vertelt het verhaal van het 12-jarige meisje dat gestorven was. Maar toen kwam Jezus bij haar op de kamer. Hij liep naar het meisje toe en zei: ‘Pssst… wakker worden!’ En zo zal het gaan op die dag waar we naar uitkijken, de dag dat Jezus weer komt.

Ik denk aan de oude woorden die soms boven een rouwadvertentie staan: In Christus ontslapen. Wat een troostvol vooruitzicht dat op een dag Jezus al die moeders, vaders, opa’s oma’s, broertjes, zusjes, kinderen, al onze geliefden zal wekken. De tranen lopen over mijn wangen maar ik moet ook glimlachen. Ik zie het voor me: Pssst… wakker worden!

Onderweg

De woorden van de geloofsbelijdenis klinken en samen bidden we hardop het Onze Vader. Wat mooi om zo met elkaar dit afscheid te kunnen beëindigen. Wat voel ik me verbonden met de mensen om me heen, met de familie, met God. Wij de levenden mogen verder trekken, onderweg naar de overkant. Moeder is er al. Zij moedigt ons samen met al die anderen aan om vol te houden.

Nu wij door zo’n menigte geloofsgetuigen omringd zijn, moeten ook wij vastberaden de wedstrijd lopen die voor ons ligt. Laten we daarbij de blik gericht houden op ​Jezus, de grondlegger en voltooier van ons geloof. (Uit Hebreeën 11:1-2)

Ik loop langs het open graf en sta nog even stil. Een blik op de dood, dan mijn blik naar Sophie. Een snelle knuffel en een kus. Even laten voelen dat wij, levenden, elkaar moeten vasthouden onderweg. Samen zullen we ons later deze dag herinneren en zal dit laatste stukje van moeders reis hier op aarde iets zijn dat ons samenbindt.

Ik fiets op mijn gemak naar huis. In mijn hoofd zingt het laatste lied dat we zongen nog na:

Ik weet aan wie ik mij vertrouwe
Al wisselen ook dag en nacht
Ik ken de rots waarop ik bouwe
Hij feilt niet die Uw heil verwacht
Eens aan de avond van mijn leven
Breng ik, van zorg en strijden moe
voor elke dag, hier mij gegeven 
Een hoger, reiner, loflied toe