-Een serie blogs naar aanleiding van mijn scriptie ‘Leren leven met verlies’. Geschreven in het kader van mijn studie aan het Kempler Instituut Nederland.-

Rouw, de keerzijde van hechting

In mijn eerste blog schreef ik over de impact van verlies, de tweede blog ging over rouwprocessen, hierbij gebruikte ik het beeld van roeien met twee riemen: de herstelgerichte riem en de verliesgerichte riem.

Vandaag wil ik iets vertellen over hoe hechting van invloed is op rouw. ‘Rouw is de keerzijde van liefde’ wordt wel eens gezegd. Als we niet van iemand zouden houden zouden we er ook niet om hoeven rouwen als diegene er niet meer is. Maar ik denk dat het verder gaat dan dit.

Rouw, hoe je rouwt, hoe je een verlies beleeft en in hoeverre je in staat bent een rouwproces op een gezonde manier te doorlopen heeft alles te maken met hechting. Daarom zeg ik liever: Rouw is de keerzijde van hechting.

Hechting

De grondlegger van de hechtingstheorie, John Bowlby, stelt dat hechting het allereerste overlevingssysteem van een baby is. Om te kunnen overleven (en te ontwikkelen) is menselijk contact nodig. Baby’s die niet worden aangeraakt overlijden. Ieder kind dat geboren wordt heeft de neiging om troost en bescherming te zoeken bij volwassenen en (gezonde) volwassenen hebben een aangeboren neiging om de baby te bescherming. Zo ontstaat hechting.

Helaas gaat er in de hechting veel mis. Door allerlei factoren verloopt de hechting lang niet altijd vlekkeloos. Bowlby kwam, na onderzoek, tot vier vormen van hechting.

1. Veilige hechting
   Er wordt op een goede en consequente manier ingespeeld op de behoefte van een kind. Het kind leert dat je op anderen kan rekenen als je in nood bent.
2. Onveilige hechting: Angstig-vermijdend
   Er wordt niet consequent ingespeeld op de behoefte van een kind. Ouders zijn niet gefocust op de behoeften van hun baby. Dit zie je bijvoorbeeld bij verwaarlozing. Het kind leert dat je niet op mensen kan rekenen als je iets nodig hebt. Het leert ook dat je niet kan rekenen op mensen. Hij vermijdt om diep contact te maken en relaties aan te gaan.
3. Onveilige hechting: Angstig-afwerend
   De gehechtheidsfiguur heeft het kind voor zichzelf nodig, om zijn behoeften te bevredigen. Bijvoorbeeld bij misbruik. Het kind leert dat je niet op mensen kan rekenen als je in nood bent, sterker nog, die ander moet iets van jou.
4. Onveilige hechting: Gedesorganiseerd
   Deze hechtingsstijl is een mix van de twee hierboven genoemde onveilige hechtingsvormen. De ouder reageert de ene keer wel en de andere keer niet op de behoefte van een kind. Dan weer gebruikt hij het kind om zijn eigen behoeften te bevredigen. Bij ouders met verslavingsproblematiek zien we dit terugkomen. Het kind leert dat je geen peil kunt trekken op mensen.

Als jij terugkijkt op jouw baby- en kinderjaren herken je wellicht één van de hechtingsstijlen bij jezelf. De voorbeelden die ik hierboven noemde zijn extreem en natuurlijk hoop ik dat je die niet herkent. Hechting verloopt denk ik bij vrijwel niemand alleen maar veilig, omdat we nu eenmaal mensen zijn met tekorten en beschadigingen. Ook onze ouders hebben van hun hechtingsfiguren iets meegekregen en van daar uit hebben zij ook weer doorgegeven. De hechtingstheorie is niet bedoeld om met een vinger te wijzen naar de fouten van onze ouders of opvoeders, maar om onszelf beter te leren begrijpen.

Hechting als beschermingsfactor

Rouw is de reactie op het ervaren van een verlies. Als het gaat om het verlies van een relatie of een persoon komt hechting aan de orde. Maar zoals we hierboven gezien hebben gaat hechting over meer dan alleen het aangaan van relaties. Via hechting ontwikkelen we onze identiteit, kunnen we onszelf ontplooien en vormen we een beeld van onszelf, de anderen en de wereld.

Een veilige hechting is een beschermingsfactor in moeilijke omstandigheden van het leven. Onze hechting heeft gevolgen voor hoe we de wereld om ons heen beleven, hoe we in het leven staan, en hoeveel veerkracht we hebben.

Op het moment dat er sprake is van een rouwproces dat moeizaam verloopt of stagneert is het daarom belangrijk om te kijken naar hoe het hechtingspatroon van iemand is. Daar is informatie te vinden over waarom het iemand niet lukt te leven met het verlies.

Mijn hechtingsstijl is overwegend angstig-vermijdend. Ik vertrouwde niemand en ik beleefde de wereld als een onveilige en grillige plek. Toen wij in 2001 hoorden dat we kinderloos zouden blijven en ik daarmee opnieuw een verlieservaring opdeed, kon ik dat maar moeilijk accepteren en het bevestigde mij in mijn overtuiging dat het leven niet veel goeds te bieden heeft.

Hechting en rouw

Als er sprake is van een veilige hechting dan heb je geleerd om te vertrouwen op anderen. Je durft mensen in je omgeving als bron van troost en steun te gebruiken. In moeilijke tijden, bijvoorbeeld na een verlies, lukt het je om contact te onderhouden en een beroep te doen op anderen. Je bent niet afhankelijk van die ander, maar je weet dat hij er voor je is en jou wil helpen. Dat maakt dat het rouwproces een grotere kans van slagen heeft. Het wil niet zeggen dat het rouwproces gemakkelijker of lichter is. Rouwen is zware arbeid! Maar je hebt voldoende draagkracht en veerkracht om je uiteindelijk weer aan te passen aan het leven dat verder gaat.

Als er sprake is van onveilige hechting durf je minder goed of niet te vertrouwen op anderen. Je gaat ervan uit dat je de ingrijpende gebeurtenissen in je leven zelf moet oplossen en verwacht niet veel van anderen.

Bij een gedesorganiseerde hechtingsstijl ben je geneigd om je vast te klampen aan mensen en afhankelijk van hen te worden terwijl je tegelijk voortdurend alert bent of je niet teveel bent.

Bij een angstige hechtingsstijl voel je je minder in staat om zelfstandig te handelen en te leven. Je bent ook geneigd om eerder te kijken naar de negatieve dingen. De kans op chronische, aanhoudende rouw is groter omdat je vooral focust op de verliesgerichte kant van rouw. Je roeit met één riem, de verliesgerichte, en dan ga je in rondjes draaien.

Een ander risico dat meer speelt bij angstig-vermijdende hechting is dat je pijnlijke gevoelens niet durft toe te laten. Het verlies kan niet echt binnenkomen wat je bent te bang dat je dan de controle verliest en dat de emoties te heftig worden. Je probeert waar het kan het verlies te vermijden en gaat zo goed mogelijk door met leven. Je praat er ook niet veel over want dat is confronterend en zou gevoelens kunnen oproepen. Ook dit gedrag is roeien met één riem, de herstelgerichte riem, en kan leiden tot gestolde rouw (ook wel onderdrukte of afwezige rouw genoemd).

Herstel van hechtingskwetsuren

De basis van onze hechting wordt in de baby-en kinderjaren gelegd. Daarna wordt de gehechtheid uitgebreid, getoetst en verdiept. Het is niet eenvoudig om zoiets fundamenteels als hechting te veranderen, maar het is zeker wel mogelijk. Het mooie van het menselijk leven is dat wij leren door ervaringen op te doen, en nieuwe ervaringen komen gelukkig dagelijks op ons pad.

Iedere volwassen relatie (een vriendschap of partnerrelatie, maar ook een therapeutische relatie) is een herkansing voor hechting. Oude, soms traumatische, ervaringen uit het verleden krijgen in een nieuwe relatie de kans om te herstellen.

In mijn scriptie schrijf ik:

‘Doordat ik trouwde met Jan Willem, een (emotioneel) stabiele man die uit een harmonieus gezin kwam, en door de onvoorwaardelijke steun, acceptatie en liefde die ik kreeg van een bevriend echtpaar konden de hechtingskwetsuren vanuit mijn kinderjaren helen. Dat ging niet van de één op de andere dag, en vooral met vallen en opstaan. Toch lukte het me steeds meer om me veilig te voelen bij anderen en leerde ik dat er echt mensen zijn op wie je kunt bouwen en die jouw vertrouwen waard zijn. Natuurlijk blijft vertrouwen, hulp vragen en me veilig voelen bij anderen een gevoelige plek, maar het is nu zo anders dan het geweest is.’

Therapie bij rouw

Zoals ik al in een eerdere blog schreef is in de meeste gevallen geen therapie nodig na een verlieservaring. De meeste rouwprocessen zijn zwaar, kosten tijd, maar mensen komen er toch goed doorheen.

Therapie kan helpend en nodig zijn als een verlieservaring zo heftig is, of zoveel andere verliezen of eerdere traumatische ervaringen oproept, dat je merkt dat je niet verder kan met je leven. De dagelijkse dingen oppakken lukt niet goed meer, ook niet na verloop van tijd en je merkt dat je vastloopt in contacten met anderen of in het leven zelf.

Verlieservaringen schudden aan je bestaansfundament en daarmee komen de hechtingsstijlen duidelijker aan de oppervlakte en kunnen oude wonden weer opengehaald worden. Het mooie van therapie bij rouw is dat je niet alleen werkt aan het rouwproces maar dat je ook de onderliggende hechting kans geeft om te herstellen en nieuwe, veilige, ervaringen op te doen.

Samen rouwen

Soms is therapie niet nodig maar heb je wel behoefte om je ervaringen met anderen te delen. Samen met Sophie Hagen, rouw- en uitvaartbegeleider, ben ik een rouwverwerkingsgroep gestart waarin we in een kleine groep een aantal (ongeveer 10) avonden bij elkaar komen om bij alle aspecten van een rouwproces stil te staan.

Het is fijn om elkaars verhalen te horen, herkenning te vinden bij elkaar, elkaar tot steun te kunnen zijn en ook om nieuwe inzichten en tips te krijgen over rouw en hoe je verder kunt leven met zo’n groot verlies in je leven.

In september 2018 start er een nieuwe groep. Ben je geïnteresseerd of ken je iemand voor wie dit zou kunnen helpen, kijk dan voor meer informatie op de website.

Samen rouwen maakt het verlies niet minder erg, maar wel dragelijker.