-Een serie blogs naar aanleiding van mijn scriptie ‘Leren leven met verlies’. Geschreven in het kader van mijn studie aan het Kempler Instituut Nederland.-

Het landschap van verlies en rouw

In mijn eerste blog in de serie ‘leren leven met verlies’ stond ik stil bij hoe dit thema in mijn leven aanwezig is en bij de impact van verlies. Verlies raakt je hele bestaan, je relaties, je kijk op het leven, gezondheid, emoties, geloof, toekomstperspectief en soms ook je financiën.

Verlies gaat nooit over. Toen ik een paar jaar geleden mijn website voor m’n praktijk maakte en daar iets opzette over mijn leven schreef ik: ‘Toen we onze ongewenste kinderloosheid een plekje hadden gegeven oriënteerden we ons op pleegzorg.’ Een paar dagen later had ik een berichtje van iemand waarin ze aangaf dat ze moeite  had met de uitdrukking ‘iets een plekje geven’. Toen vond ik dat lastig om te begrijpen maar nu snap ik het.

Verlies geef je geen plekje in je leven. Alsof je het opruimt en wegzet. Verlies heb je altijd bij je, het is een onderdeel van je leven. Soms meer op de voorgrond, soms meer op de achtergrond. Verlies gaat niet over. Wat niet wil zeggen dat de rest van je leven ondragelijk en ellendig is.

Rouwen is een wandeling door het landschap van verlies en rouw. Een term die Riet Fiddelaers gebruikt en die heel mooi aangeeft wat het leren leven met verlies is. Een wandeling, stapjes vooruit, soms even stilstaan en uitrusten. Dan loop je weer eens terug omdat je iets nog wat beter wilt bekijken. Het landschap van rouw kan grillig zijn, kaal of dor, maar ook groen, kleurrijk, heuvelachtig, geasfalteerd of met stukken weg die nauwelijks begaanbaar zijn.

Rouwfasen en rouwtaken

De meeste van ons zullen wel eens gehoord hebben van de rouwfasen van Elisabeth Kübler- Ross. Het is één van de theorieën om naar rouw te kijken. Elisabeth stelt dat een rouwproces uit vijf fasen bestaat:

• Ontkenning: De schok is te groot, je kan het verlies niet erkennen. Je leeft alsof er niets gebeurd is, of je gaat op de automatische piloot door het leven.
• Woede: Boosheid over wat er gebeurd is of op artsen, omgeving of God. Soms ook boosheid op jezelf of op degene die overleden is.
• Onderhandelen: In gedachten ben je voortdurend bezig met vragen als: ‘Wat als…’ Je fantaseert over mogelijke andere uitkomsten waardoor je het verlies nog niet helemaal onder ogen hoeft te zien.
• Depressie: Als het verlies uiteindelijk tot je doordringt en je beseft dat het onomkeerbaar is, komt verdriet en depressie om de hoek kijken.
• Aanvaarding: Je pakt de draad van het leven weer op.

Volgens Kübler lopen de fasen door elkaar en wisselen ze elkaar af. Ze hoeven ook niet allemaal aanwezig te zijn.

Een andere theorie over rouw en hoe een rouwproces verloopt is die van William Worden. Hij stelt dat rouwen een actief proces is. Iedereen die met een verlies in aanraking komt heeft rouwarbeid te verrichten. Een mooi woord vind ik zelf, want dat geeft aan hoe zwaar rouwen is. De vier taken die William Worden omschrijft zijn:

• Aanvaarden van de realiteit van het verlies
• Ervaren van de pijn van het verlies
• Aanpassen aan de nieuwe realiteit
• Opnieuw leren houden van het leven en van mensen

De rouwtaken worden door elkaar heen opgepakt en soms ook weer neergelegd. Ze wisselen elkaar af.

Rouwen: Roeien met twee riemen

De derde, meest moderne, kijk op rouw is het Duale Procesmodel van omgaan met verlies dat door Stroebe en Schut prachtig in beeld is gebracht. Ik kende dit model niet, maar kwam het tegen toen ik mijn scriptie aan het schrijven was. Persoonlijk vind ik deze manier van kijken naar rouw de mooiste.

Stroebe en schut stellen dat rouwen een heen en weer bewegen is tussen de realiteit van het verlies en de realiteit dat het leven weer verder gaat. Het is roeien met twee riemen. De ene riem is verliesgericht: Stilstaan bij de pijn van het verlies, gevoelens die daarbij horen aangaan, niet meer weten hoe het verder moet in het leven. Het is een confrontatie met het verlies.

De andere riem is herstelgericht: Je pakt de draad van het leven weer op, je zoekt een nieuwe invulling van het leven, je onderneemt activiteiten die je afleiden. Herstelgericht bezig zijn is het vermijden van de confrontatie met het verlies.

Het mooie van deze benadering is dat beide processen goed zijn. In een gezond rouwproces wisselen herstelgericht en verliesgericht bezig zijn elkaar voortdurend af. Soms in een snel tempo (weer aan het werk gaan nadat je lange tijd thuis bent geweest om voor je kindje te zorgen dat nu overleden is is herstelgericht bezig zijn maar roept meteen de confrontatie met het verlies weer op).

Kano

Jaren geleden ging ik mee met een uitje van het muziekteam van de kerk. Het was een afwisselend dagje waarbij we startten bij een boer, gingen fietsen, een kanotocht maken en ergens gingen eten. Het fietsen was niet zo ingewikkeld. Lekker twee aan twee, op de pedalen, de wind door je haren en een beetje kletsen.

We fietsten naar een punt waar de kano’s al klaarlagen. Sommigen namen een één persoonskano, maar dat durfde ik niet aan. Ik had nog nooit in een kano gezeten en voelde me niet bepaald zelfverzekerd. Het leek me een beter idee om met iemand samen te gaan. Patricia en ik stapten in een kano, wat al een avontuur op zich was en we zetten ons af van de kant. Daar gingen we. Het zag er niet ingewikkeld uit. De meesten peddelden zo weg, draaiden soepel rondje en wiebelden helemaal niet zo erg.

We pakten ons peddels en gingen ervoor. Wat heb ik gelachen die middag. Ik denk dat als de afstand vijf kilometer geweest is, wij er zeker tien geroeid hebben. We gingen van de ene kant van de sloot naar de andere. Zigzaggend en kris kras over het water. We kregen het niet voor elkaar om in een rechte lijn te roeien. Terwijl iedereen al ver vooruit was bleven wij achter. Dan trok ik weer te hard aan rechts, en dan weer te weinig aan links. Of Patricia had een goede slag en ik deed er een schepje bovenop waardoor we weer een bocht maakten.

Toen we uit de kano stapten, met buikpijn van het lachen, stonden de blaren op mijn handen. Het was hard werken geweest.

Leren leven met verlies

Roeien met één riem maakt dat je in rondjes draait en niet vooruit komt. Ben je alleen maar gericht op het verlies, dan raak je uiteindelijk in een depressie. Ben je alleen maar gericht op ‘ik moet verder’, dan loop je het risico dat je op de lange duur in een burn-out terecht komt of dat je gezondheidsklachten krijgt.

Leren leven met verlies is roeien met twee riemen. Als ik kijk naar mijn eigen leven en proces herken ik dat. Er was een periode dat ik vooral verliesgericht bezig was. Ik voelde me depressief, had het idee dat God me strafte door ons geen kinderen te geven, en wilde niet denken aan de toekomst. Die zag er vooral heel leeg en donker uit.

Onze stappen richting pleegzorg waren herstelgericht. Ons leven kreeg weer richting, ik had het gevoel dat ik van betekenis kon gaan zijn. Tegelijk was het soms ook confronterend. Zeker toen we eenmaal pleegkinderen in huis hadden. De ouders van deze kinderen kregen soms weer een nieuwe baby, wij niet. Moederdagen en vaderdagen vond (en vind) ik ingewikkeld.

En iedere maand weer ongesteld worden was een confrontatie met datgene wat ik zo graag gewild had: een kindje van Jan Willem en mij samen. Een kindje dat mijn ogen zou hebben en Jan Willems neus. Dat onze humor zou hebben, dat zou lijken op mijn zus of Jan Willems broer. Het verlies blijft.

Ik heb leren leven met het verlies van mijn droom. Dat betekent niet dat het verlies over is of een plekje heeft gekregen. Het verlies is er gewoon. Alleen gaat mijn kano niet meer zigzaggend over de sloot. Ik heb wat meer mijn koers gevonden. Af en toe ga ik opeens wat naar links, of draai ik even een rondje. Dan is de pijn zomaar weer aanwezig. Dat mag. Dat hoort erbij. Daarna trek ik de boot wel weer bij en kan ik rechtdoor.

Leren leven met verlies – het kan écht!

– In de volgende blog zal het gaan over hechting en verlies-