Het lichaam – drager van het verlies

‘Even dacht ik dat ik het aan mijn hart had, ik had pijn op mijn borst en soms leek mijn hart niet verder te willen kloppen.’ Zomaar een uitspraak van een vrouw in mijn praktijk die te maken kreeg met verlies.

‘Een last op mijn schouders’
‘Een steen in mijn maag’
‘Met lege handen’
‘Door merg en been’

Allemaal uitdrukkingen die vertellen dat ons lichaam ons verlies draagt. Rouw eist zijn plaats op in jouw lichaam. Je lijf laat je weten hoe zwaar en ingrijpend verlies is. ‘Het gebroken hart syndroom’ noemt Marloes Harkema (jonge weduwe) het in haar prachtige boek ‘Nu is nog zo zonder jou’.

Misschien herken je het als jij in een periode van verlies zit. Verlies omdat er iemand die je lief was of voor wie je zorgde overleed. Verlies omdat een droom verloren ging . Werk dat zomaar ineens stopte. Je gezondheid die langzaam achteruit gaat. Een moeder die dementerend is. Je relatie die strandde. Een kind dat meervoudig gehandicapt is. Verdriet om het kindje dat nooit kwam of al stierf voor het geboren werd.

Je lichaam reageert op het verlies. Rouw komt in je lijf wonen en neemt ruimte in. Je bent moe, prikkelbaar, niet vooruit te branden. Misschien is je eetlust weg, of je concentratie. Je slaapt onrustig en je dromen lijken levensecht. Hoofdpijn, hartkloppingen, spierpijn, een verlaagde weerstand, buikpijn, het kan er allemaal bij horen. Dat is wat verlies kan doen met je lichaam.

Gebroken hart syndroom

Deze weken lees ik veel over verlies en rouw. Nu ik begonnen ben met het schrijven aan een nieuw boek over verlies, rouw en geloof, verslind ik boeken die over dit thema gaan. Ik vind het boeiend, wil er alles over weten, ben vooral ook benieuwd naar wat er nog níet over dit onderwerp geschreven is. Maar het boek ‘Nu is nog zo zonder jou’ raakte me meer dan alle anderen. Op indrukwekkende, persoonlijke en eerlijke wijze schrijft Marloes over haar eerste twee jaar als jonge weduwe nadat ze haar kersverse echtgenoot verliest aan kanker.

Als ik het woord ‘gebroken hart syndroom’ lees, stop ik even. Ik schrijf het op in mijn aantekeningenschrift en denk erover na. Ooit was mijn lievelingsplantje in de tuin het ‘gebroken hartje’. Dat was in de periode dat ik stil stond bij de verliezen in mijn leven. Het verlies van vertrouwen in mensen, van een deel van mezelf (mijn onschuldige kind zijn) toen ik als kind en jongere misbruikt werd. Maar ook het verlies dat daarna kwam, onze ongewenste kinderloosheid.
Het gebroken hartje in mijn tuin deed het goed. Ik keer er vaak naar. Van buiten was het een prachtig bloemetje en ik verbeeldde me dat ik in het puntje onderaan het hartje de vorm van een traan zag. Een traan die uit het gebroken hart drupte.

Ik had duidelijk last van het gebroken hart syndroom. Voor het oog leek het nog heel wat. Ik werkte, functioneerde, deed het huishouden, ging naar de kerk en was daar ook actief. Slechts een paar mensen die mij beter kenden (of die door mijn sterke buitenkant heen prikten) wisten hoe moeilijk ik het leven vond.

Het leven gaat door

Als je te maken krijgt met een verlies, in welke vorm dan ook, staat voor jou de tijd stil. Dat was vroeger ook één van de rituelen, dat de klok werd stilgezet op het moment dat iemand overleden was. De tijd staat stil, het leven staat stil. Misschien vraag je je soms zelfs wel af of je wel verder kunt of wilt leven zónder. De mensen om je heen staan met jou ook stil. Even. Soms iets langer. Maar dan neemt de tijd hen weer mee het leven in. Het leven gaat door. Voor hen.

Jouw leven gaat ook door, aan de buitenkant. In het geval van overlijden moet er nog van alles geregeld worden. Spullen en kleding uitzoeken, soms een heel huis leegruimen, hulpmiddelen terugbrengen, administratieve handelingen doen, een steen uitzoeken of een gedenkplek maken.

Maar ook bij andere verliezen zijn er soms dingen te regelen. Een uitkering bijvoorbeeld als je je baan verloren hebt. Echtscheidingszaken (en oh wat kunnen die processen lang duren en slepend zijn). Bij ziekte moeten er aanpassingen gedaan worden of misschien moet je verhuizen naar een andere woning (nog een verlies erbij).

Ik weet nog dat ik alle dingen die met ‘de komst van een kleine’ te maken hadden uit mijn leven weg wilde hebben. De kamer die ik stiekem al tot babykamer bestemd had werd kantoor. Mijn fiets, die ik gekocht had met het oog op de toekomst (er moesten wel twee zitjes op kunnen), gaf ik weg. Het leven gaat door.

De tijd staat stil

Terwijl het uiterlijke leven verder gaat, staat de tijd van binnen stil. Een gebroken hart zie je niet aan de buitenkant. Heel soms zie je er wat van. Als tranen zich op een onverwacht moment opdringen en zich niet laten wegslikken. Wanneer het je niet lukt om gezellig te doen op een verjaardag. Als je geen hap door je keel krijgt terwijl je met z’n allen aan het eten bent.
Tranen die druppen uit jouw gebroken hart. Soms zichtbaar, meestal stil van binnen. Jouw lijf draagt dat verdriet. Daarom voelt het soms zo zwaar, wil het niet vooruit, lukt slapen niet maar is wakker zijn ook een opgave. Kun je je soms lijfelijk herinneren hoe de armpjes van jouw kind om je nek lagen, hoe zijn huid op jouw huid voelde, hoe de stille koude hand steeds meer aan kracht verloor, hoe lekker ze rook als ze gewassen was. Jouw lichaam weet het en herinnert. Het wil vasthouden aan wat geweest is, omdat het zo goed was. Het wil stilstaan want verder gaan betekent loslaten.

Zorgzaam

Wees zorgzaam en mild voor jezelf als je een verlies hebt meegemaakt. Rouw laat zich niet dwingen in een door mensen bedacht tijdspad. Rouw heeft tijd nodig. Tijd en aandacht. Liefdevolle, aandachtige, betrokken zorg. Van jezelf en van de mensen om je heen. Van jezelf door goed te luisteren naar je lichaam en je aan te passen aan haar tempo. Door jezelf niet op te jutten door dingen te moeten doen waar je nog niet aan toe bent. En, hoe moeilijk ook, door anderen bij je verlies te betrekken. Want een gebroken hart zie je niet aan de buitenkant.

In mijn praktijk zeg ik regelmatig: ‘Er hangt geen wolkje boven je hoofd waarin staat wat je behoefte is.’ Dat zou soms wel fijn zijn, want zorg, steun, troost en hulp vragen voor jezelf gaat niet iedereen even goed af.

Wees zorgzaam als je weet van iemand die met verlies te leven heeft. Het gaat niet om wat je zegt, maar het gaat erom dat je er bent. Een kaartje, een belletje, eten of iemand te eten vragen, koffie drinken, samen wandelen of het graf bezoeken. Foto’s kijken, jouw herinneringen delen. Luisteren, ja dat vooral. Laat maar merken dat je er bent en dat je er wilt zijn. Dat die ander niet teveel is, niet teveel vraagt. Focus niet te veel op ‘stappen vooruit’, maar vertrouw erop dat die ander zelf wel voelt wanneer het tijd is voor een volgende stap.

Wees zorgzaam juist ook voor diegenen die een minder zichtbaar verlies hebben, bij wie het gebroken hart zich ergens diep weggestopt achter een uiterlijk mooi leven heeft genesteld. Laat merken dat jij er wel bij stil wilt staan, dat je mee wilt dragen.

Kintsukoroi

Je hebt er vast wel eens van gehoord: Kintsukoroi. Een Japanse kunstvorm waarbij iets dat gebroken is niet wordt weggegooid maar wordt gerepareerd met goudlijm. Daarna is het weer bruikbaar, nog steeds zijn de breuklijnen zichtbaar, maar door de goudlijm is het nog mooier dan eerst.

Dat is wat ik ieder gun met een gebroken hart syndroom. Dat er voldoende goudlijm te vinden is die liefdevol, met zorg en grote precisie kan worden aangebracht. Door God en anderen en door jezelf. Dan mag je gebroken hart zichtbaar worden en zichtbaar blijven. Leven mét verlies.